Hamamizade İsmail Dede Efendi, (1778-1846). Babası Süleyman Ağa İstanbul’da Şehzadebaşı’nda hamam işlettiği için İsmail Dede Efendi’ye «Hammamizade» de denir.
İsmail Efendi ufak yaşta Yenikapı Mevlevihanesi’ne kapılanarak müzik öğrenimine başladı. Yirmi iki yaşındayken 1001 gün süren Mevlevi çilesini tamamlayarak «dede» oldu. Burada değişik ustalarla klasik Türk müziği, din müziği çalıştı ve ney çalmasını öğrendi. Daha 16-17 yaşlarındayken besteler yapmağa başladı ve büyük bir besteci olan Sultan Selim IlI’ün ilgisini çekti.
Padişah onu kendisine musahip ve başmüezzin tayin etti. Dede Efendi, Selim III’ten sonra gelen Mahmut II ve Abdülmecit zamanında da bu görevlerini sürdürdü. Hacca gittiği 1846 senesinde koleraya tutularak Mekke’de öldü.
Hamamizade İsmail Dede Efendi, besteciliğinin bunun yanında neyzenliği ve hanendeliği ile de ünlüdür. Halk zevkinden saray zevkine kadar her çeşit üslûpta eserler bestelemiştir. Yaşadığı sürece bir çok öğrenci yetiştirmiş, ölümünden sonra da klasik Türk müziği ustalarını etkilemiştir. Öğrencileri içinde ünlü Dellâlzade İsmail Efendi, Mutafzade Ahmet Efendi, Haşim Bey, Mehmet Bey, Zekâi Dede, Arif Bey, Nikoğos Ağa sayılabilir. Dede Efendi klasik Türk müziğinde yeni birtakım makamlar da bulmuştur: sultani yegâh, neveser, saba buselik, hicaz buselik, araban kürdi v.b.
Hamamizade İsmail Dede Efendi Eserleri
Dede Efendi’nin eserleri özellikle öğrencilerinden Mutafzade Ahmet Efendi aracılığıyla sonraki kuşaklara aktarılmıştır. Ama gene de birkaç yüz eserinin kaybolduğu ve bu eşsiz müzik hazinesinden fakat ufak bir bölümün günümüze kadar ulaşabildiği sanılıyor.
Saba, neva, bestenigâr v.b. makamlarda çeşitli Mevlevi Ayinleri;
saba buselik, hüzzam ve ferahfeza makamında Ayini Şerifler;
rast semai şarkı: Gene bir gülnihal aldı bu gönlümü;
bestenigâr curcuna şarkı: Ben seni sevdim seveli kaynayıp coştum;
şehnaz yürük aksak şarkı: Gönül durmaz, su gibi çağlar;
acemaşiran ağır sengin semai: Ey lebleri gonca, yüzü gül, servi bülendim.
