Dede Korkut Kitâbı (Kitāb-ı Dedem Ḳorḳud Alā Lisān-ı Tāife-i Oġuzḫan), Oğuz Türklerinin en bilinen epik destanlarındandır. 15. ve 16. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Dede Korkut Kitabı’ndaki hikâyeler tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan bir sözlü gelenek ürünüdür.
Dede Korkut Kitabı, destani Oğuz hikâyelerinin mecmuasıdır. Çok önce teşekkül eden ve asırlarca Türklerin içinde yaşayıp gelişen bu destanlar nihayet 15. yüzyıl sonları ile 16. yüzyıl başlarında yazıya geçirilmiştir. Eserde nazım ve nesir bir arada verilmiştir. Eser on iki destansı hikâye ve bir mukaddimeden meydana gelir. Hikâyelerde, destandan halk hikâyeciliğine geçiş döneminin ürünü olduğu için destan ve masal unsurlarına da rastlanmaktadır.
Kıpçakların ve Hristiyanların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler Dede Korkut Kitabı’ndaki bazı kısımların ortaya çıkmasına neden olmuş olabilir.
Dede Korkut Nüshaları
Yüz temel eser içinde bulunan Dede Korkut Kitabı’nın biri Dresden’de, öbürü Vatikan’da olmak üzere iki yazması mevcuttur. Dresden nüshası 12, Vatikan nüshası 6 hikâyeyi içine almaktadır.
Dede Korkut Hakkında Bilgi
Dede Korkut destanların ilk anlatıcısıdır. Hikâyelerinde veli bir kişi olarak görülmektedir. Oğuzlar önemli meseleleri ona danışırlar. Keramet sahibi olduğuna inanılır. Gelecekten haberler verdiği söylenir. Ozan ve kamdır. Oğuzname’de, Dede Korkut’un 295 yıl yaşadığı ve İslam dini peygamberi Hz. Muhammed’e elçi olarak gönderildiği anlatılmaktadır.
Oğuz Han’a vezirlik yapmış olduğu da bilinir. Kopuz çalıp, hikmetli sözler söyler. Kopuzuna da kendine duyulduğu gibi saygı duyulur. Bazı rivayetlerde ise İshak peygamberin soyundan olduğu söylenir. 9 ile 11. yüzsenelerda Türkistan’ın Aral Gölü bölgesinde Seyhun nehrinin Aral Gölü’ne döküldüğü yerde dünyaya geldiğu, Ürgeç Dede adında bir oğlu olduğu ve bu bölgelerde hüküm süren Türk hakanlarına danışmanlık yaptığı destanlarından anlaşılmaktadır. 570-632 senelerı içinde yaşadığı da rivayet edilir. Dede Korkut Kitabı’nda bir hikâye bittikten sonra çıkar bir destan söyler ve dua eder.
Dede Korkut Hikayelerinde ki Eski Türk Gelenekleri
Hikâyelerin hepsinin bir toyla (eğlenceyle) başlaması eski bir Türk geleneğinin göstergesidir. Çocuklara ad verilirken yaptıkları işin gözetilmesi de eski bir Türk geleneği olarak kabul edilmelidir. Misal verilecek olursa Boğaç Han, ismini boğayı öldürmesiyle almıştır.
Toy etme; Oğuzlar mühim konularda karar vermek için toplantı yaparlardı. “Kudretli Oğuz beylerini hep çağırdılar evlerine getirdiler. Ağır misafirlik eylediler.”
Dede Korkut Hikayeleri
Dresden Nüshası
Dresden yazması kısa bir giriş ve 12 öyküden meydana gelir.
Dirse Han Oğlu Boğaç Han
Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması
Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
Kazılık Koca Oğlu Yegenek
Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
Begin Oğlu Emren
Uşun Koca Oğlu Segrek
Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
İç Oğuz’a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü
Vatikan Nüshası
Vatikan yazmasında kısa bir giriş ve altı öykü mevcuttur:
Hikayet-i Han Oğlu Boğaç Han
Hikayet-i Bamsı Beyrek
Hikayet-i Salur Kazan’ın Evi Yağmalanduğudur
Hikayet-i Kazan Begün Oğlu Uruz Han Tutsak Olduğudur
Hikayet-i Kazılık Koca Oğlu Yegenek Bey
Hikayet-i Taş Oğuz İç Oğuz’a Asi Olup Beyrek Vefatı
